Av Silje Pileberg
Publisert 18. desember 2024 kl. 09:37
Ein julidag i 2022, vel ein månad etter at det opna, besøkte Line With Nasjonalmuseet for første gong. Ho var nysgjerrig på kva Nordens største kunstmuseum hadde stilt ut av far hennar.
Bror With var oppfinnar og designar. Mest kjend er han for Rottefella-bindingane som kom frå 1927 og utover. Dette var den første tåbindinga, noko som betydde meir stabilitet og kontroll over skia enn ein fekk med reimane i dåtidas Bergendahl-bindingar.
I utstillinga av norsk designhistorie fann Line With ei av Rottefella-bindingane utstilt. Då ho las skiltet, vart ho overraska: Namnet på bindinga var nemleg feil. Det same gjaldt produksjonsåret, produsentnamnet og produksjonsmetoden.
– Det første eg tenkte, var «jøssenamn, dette må dei få vite». Eg var full av trong til å ordne opp og overtydd om at dei som jobba på museet, kom til å bli glade for å få rettinga, fortel Line With.
I museumsskranken vart ho vist vidare til «desken», der det stod ein person med ein PC. Her fekk ho ein penn og papir og beskjed om å skrive ned beskjeden sin. Rette person ville ta kontakt med henne.
Vel heime gjekk ho på loftet og leita fram gamle papir og fotografi for å kunne gje riktig informasjon. Fem veker gjekk, og ho høyrde ingenting.
Kva rutinar har norske museum for å ta imot tilbakemeldingar om faktafeil frå publikum? Og korleis følgjer dei opp feil som blir melde inn?
Ei uformell spørjeundersøking Forskerforum har gjort blant åtte museum av ulik storleik, tydar på at dei fleste tar imot tilbakemeldingar i skranken, på e-post eller i digitale kanalar. Ved behov blir dei sende vidare til rett person.
Dei færraste opplyser direkte til publikum korleis dei skal gå fram om dei vil gje ei slik tilbakemelding.
Systema for å følgje opp tilbakemeldingar, varierer. Medan nokon har prosjektstyringsverktøy der tilbakemeldingar blir samla og markerte når dei er følgde opp, har andre ingen formelle system.
Brita Brenna, professor i museologi ved Universitetet i Oslo, trur at museumstilsette ofte blir glade for at utstillingar blir retta på.
– Men det er lett å sjå føre seg at handteringa av slike tilbakemeldingar kan bli problematisk der organisasjonen har blitt veldig stor, seier ho.
Store museum har mange involverte og får mange tilbakemeldingar, påpeikar ho. I tillegg må moglege faktafeil sjekkast godt.
– Eg veit også at store museum bruker mykje tid på å svare på spørsmål. Kanskje finst det betre system for dette enn for å handtere moglege faktafeil?
Etter fem veker utan å ha høyrt noko, bestemte Line With seg for å skrive ein e-post til Nasjonalmuseet. Men til kven? Ho stirra lenge på museets organisasjonskart.
Frå ein slektning fekk ho tips om ein kurator. Ho skreiv til han, forklarte feila og la ved foto og teikningar av bindinga.
Det kom raskt eit svar, frå ein annan kurator enn den ho hadde kontakta, om at museet beklaga feilen og ville korrigere han så snart dei kunne.
Mats Linder, forfattar, bloggar og designentusiast, skreiv i 2023 bloggposten «Kan vi stole på Nasjonalmuseet?» Her skreiv han om Samlingen, som omfattar 50.000 kunstverk presenterte på nett. Han hevda at denne ikkje var godt nok kvalitetssikra.
– Det er lett å «ta» Nasjonalmuseet, for dei har lagt ut samlinga si på nett. Men ein ventar jo at informasjonen skal vere korrekt, seier han.
Ifølgje Linder har fleire han kjenner, inkludert han sjølv, slutta å melde frå til museet.
– Det har blitt ein vanskeleg institusjon å orientere seg i etter at dei tradisjonelle fagavdelingane vart oppløyste. Verken brukarane eller dei på sentralbordet veit kven som er ansvarlege for dei ulike fagområda. Designar-arvingar eg har snakka med, har vore frustrerte over ikkje å oppnå kontakt. Fleire har også opplevd at feil ikkje blir retta opp i, både i utstillinga og på nettsida.
Denne typen utfordringar gjeld fleire enn Nasjonalmuseet, meiner han.
– Enkelte museumstilsette har vanskar med å innrømme feil. Men eit museum skal vere for brukaren. Då bør ein ha ei litt audmjuk haldning.
Ein av feila Linder veit om – men ikkje har rapportert om – gjeld tannbørstane til designar-paret Hilde Angelfoss og Geir Øxseth. Dei har jobba saman, men berre Øxseth er kreditert i digital samling.
Angelfoss fortel på telefon at heller ikkje dei sjølve har meldt frå. Feila er fleire og gjeld både produktnamn, produksjonsår og at namnet til Angelfoss manglar.
– Litt av problemet er at eg ikkje veit kvar eg skal melde frå, seier Angelfoss.
Ho studerer «kontakt oss»-sida på museets nettside medan ho snakkar med Forskerforum.
– Her står det ulike e-postadresser, men ingenting om samlinga. Skal vi kontakte ein tilsett? Kven då? Tenk om dette stod tydeleg forklart, både på museet og nettsidene!
Mats Linder meiner at det er store skilnader på korleis museum tar imot tilbakemeldingar. Eit museum som gjer han glad, er Møbelmuseet i Sykkylven, drive av éin mann som gjennom Facebook-sida «Forum for møbelhistorie» har samla over 30 000 møbelinteresserte.
– Her er det mange dyktige folk samla, seier Linder.
I forteljinga «Da kronprins Olav stod fadder» har Bror With sjølv skrive om korleis den første Rottefella-bindinga vart til i 1927. Han hadde lenge ønska å betre dåtidas bindingar, og kvelden før han skulle delta på skiløpet Ullernrennet, tok han ut stålfjørene frå eit sykkelsete og smidde dei om i peisen. Då fekk han ein klembøyel som kunne klemme støvelsålen på plass.
Til slutt var han så fornøgd at han stilte skia ved senga si då han la seg. Morgonen etter stod han på startstreken. Kronprins Olav var i publikum og spurte:
«Men kva slags bindingar er det du har, da?»
«Å, det er berre eit par rottefeller eg har kjøpt hos [jernvarehandlar] Ingwald Nielsen,» svarte Bror With kjapt, og kronprinsen lo.
Då han kom i mål, vart han møtt av tilrop frå folk som meinte at han måtte patentere namnet Rottefella. Året etter vart bindinga brukt i OL i St. Moritz.
Line With prøvegjekk mange av farens bindingar i barndommen. Han utvikla nemleg stadig nye, «i skarp konkurranse med seg sjølv», som han sa det.
For vel eit år sidan var ho på nytt i kontakt med ein kurator, både for å purre og for å melde inn ein annan feil ho hadde sett – i produksjonsmetoden av eit anna utstilt kunstverk.
I dag er feila der framleis. Særleg synd synest ho det er at farens binding står oppført som støypt metall, medan det faktisk er stansa aluminium.
– Når ein driv med design, er teknikken ein del av forteljinga. Det blir ikkje same gjenstand om du støyper metall eller stansar og bøyer det.
Far hennar var opptatt av å inspirere unge, legg ho til.
– Han ville at dei skulle forstå korleis ein lagar ting. Men viss ein ung designstudent ser denne bindinga utstilt, får ikkje personen vite korleis ho er laga. Det er der forsømminga ligg.
Medan ho i starten var full av tenesteiver, vart ho med tida meir ergerleg.
– Eg var også litt såra over at livsverket til far min tilsynelatande ikkje var så viktig.
I 2023 starta ho Facebook-gruppa «Vi som hjelper Nasjonalmuseet», meint som ein kanal mellom museet og folk med kunnskap om samlingane. Ho vil nemleg gjerne få tilbake den tillita ho har mista.
With drøymer også om at norske museum skal opprette eit system som premierer folk som hjelper til å rette feil – kanskje med eit gratis årskort.
– Det ville gjere musea tøffare, sterkare og tilliten verdig, meiner ho.
Les også:
